Vereniging strijdt tegen stigma: “Gek – en dan?”

Zelfs in 2025 zijn psychische aandoeningen vaak nog steeds een taboe in de samenleving. De getroffenen worden als zwak beschouwd, niet in staat om met de situatie om te gaan en in het ergste geval misschien zelfs als ‘gek’. Uit angst om gestigmatiseerd te worden, kiezen velen ervoor om hun lijden te verzwijgen, soms jarenlang.

Volgens de vereniging “Irrsinnig Menschlich” (Waanzinnig Menselijk) beginnen tot wel 80 procent van alle mentale crises en ziekten in de kindertijd, adolescentie of jonge volwassenheid.

Als getroffenen tijdig hulp krijgen, kan niet alleen veel leed worden voorkomen, maar wordt ook de druk op de gezondheidszorg verminderd. Dat is precies waar de vereniging, die in 2000 in Leipzig werd opgericht, zich al 25 jaar mee bezighoudt.

"In die tijd was er een wereldwijde beweging, gestart door psychiaters, om het stigma en de angst voor mensen met een psychische aandoening te verminderen", vertelt dr. Manuela Richter-Werling, oprichtster van "Irrsinnig Menschlich".

De historicus, die een doctorstitel heeft, werkte destijds nog als journalist en deed onderzoek naar stigma's. Het onderwerp zou haar nooit meer loslaten en zou haar levenswerk worden.

We realiseerden ons al snel dat we moesten beginnen met jongeren, niet alleen met volwassenen. Maar de schat aan gegevens en feiten die we vandaag de dag hebben over de geestelijke gezondheid van kinderen en adolescenten, waren toen nog niet eens bekend.

Altijd samen op reis

Daarom was het vanaf het begin noodzakelijk om voorzichtig te werk te gaan en nieuwe benaderingen uit te proberen. Al snel ontstond het tandemprincipe, dat tot op de dag van vandaag het succesrecept van “Irrsinnig Menschlich” is: er wordt altijd gewerkt in een team van vakspecialisten – zoals artsen of psychologen – en vrijwillige persoonlijke experts die zelf al mentale crises onder de knie hebben en over hun ervaringen kunnen rapporteren.

In Australië en Canada leidde dit eind jaren negentig al tot successen, zegt Richter-Werling. De nadruk lag toen op het vergroten van de bewustwording rondom schizofrenie. "Maar na het doktersbezoek op school of universiteit kreeg iedereen plotseling psychotische symptomen – het was besmettelijk en de angsten namen zelfs toe."

In een andere groep werden artsen naar de jongeren gestuurd, samen met mensen die zelf aan psychose leden. “Het ging dus om het leven, niet alleen om de ziekte”, vat Richter-Werling samen.

En de reactie was: Jullie moeten veel vaker naar onze lessen komen; het is zo boeiend wat jullie ons over het leven te vertellen hebben. We hebben deze aanpak als blauwdruk voor onszelf gebruikt.

Waarom een ​​knipoog helpt

Alle programma's zijn bewust laagdrempelig en benaderen het serieuze onderwerp van psychische aandoeningen met een knipoog, zoals de naam van het schoolprogramma luidt: "Gek? Nou en!" suggereert. toont. Ook Anna Feuerbach had graag kindvriendelijke informatie en ondersteuning gehad tijdens haar schooljaren.

Sinds 2018 is zij als vrijwillig persoonlijk deskundige verbonden aan “Irrsinnig Menschlich”, heeft zij zelf al mentale crises overwonnen en geeft zij haar ervaringen uit de eerste hand door aan de getroffen jongeren.

Inmiddels is ze in vaste dienst bij de vereniging en houdt ze onder andere toezicht op het programma ‘Studeren met Geestelijke Gezondheid’. "Ik ben in het verleden twee keer ziek geweest, de eerste keer toen ik nog op school zat. Mijn grootste probleem toen was totale onwetendheid. Ik ben opgegroeid op het platteland, dus dat soort dingen deden er niet toe," zegt ze.

Er werd niet over gesproken, zelfs niet op school. En het duurde heel, heel lang voordat ik en mijn familie überhaupt begrepen wat er aan de hand was en welke dokter we moesten raadplegen. Hierdoor ging er veel tijd verloren.

Ze kreeg haar tweede ziekte-aanval terwijl ze aan haar doctoraat werkte. Gelukkig had ik die kennis al, maar toen ontstond er een enorm stigmatiseringsprobleem. Ik dacht dat ik, gezien mijn bevoorrechte academische situatie, geen recht had om ziek te zijn. Het was een groot obstakel om hulp te zoeken.

Toen ze zich beter voelde, besloot ze haar kennis en ervaringen door te geven aan jongeren in soortgelijke situaties. "Het was een echte doorbraak voor mij toen ik voor het eerst in een klaslokaal zat en de kans kreeg om te praten over wat ik doormaakte. Dat was ongelooflijk belangrijk voor mij en mijn hele herstelproces."

De vereniging werkt samen met meer dan 70 universiteiten

Anna Feuerbach en haar team van “Psychisch fit studieren” spreken vandaag in fora met studenten over cijfers, gegevens, feiten en mogelijke waarschuwingssignalen van psychische aandoeningen, maar ook over persoonlijke hulpbronnen en eventueel al bestaande ondersteuningssystemen op universiteiten.

De discussies vinden plaats op locatie in de collegezalen of digitaal om zoveel mogelijk mensen te bereiken. “Incredibly human” werkt inmiddels samen met ruim 70 universiteiten en hogescholen in het hele land.

Zelfs na een kwart eeuw blijft de club groeien. Er zijn nu 139 locaties in Duitsland, Oostenrijk, Slowakije en Tsjechië. Momenteel wordt er een vertegenwoordigingskantoor opgezet in het westen van Oekraïne, waar veel vluchtelingen en mensen met oorlogservaringen wonen. Daar komt trauma veelvuldig voor, wat natuurlijk een heel andere uitdaging is en een zeer zorgvuldige aanpak vereist, zegt Richter-Werling.

Maar wereldoorlogen, crises en de daarmee gepaard gaande angsten voor de toekomst zetten ook de psyche van jongeren in Duitsland onder druk, zegt dr. Michael Kroll, hoofdarts kinder- en jeugdpsychiatrie aan de Helios Park-Klinikum Leipzig en expert op het gebied van “Irrsinnig Menschlich”.

"We hebben vaak te maken met diffuse klachten en diffuse angsten, maar ook met depressies, eetstoornissen en suïcidale gedachten. Agressie speelt ook een grote rol."

Dit zie je zelfs terug in het stemgedrag van veel jongeren: "Dit is een sociaal fenomeen, een ontkoppeling van mensen die zichzelf niet langer als onderdeel van een gemeenschap zien. Agressie kan een uiting zijn van deze ontkoppeling."

Daarbij komt nog de steeds complexere digitale wereld: “De digitale wereld is bijzonder gevaarlijk voor kinderen en jongeren, omdat wij als volwassenen qua ontwikkeling zo’n achterstand hebben dat we vaak geen idee hebben hoe we kinderen goed kunnen ondersteunen en beschermen”, aldus Kroll.

Ook de wetgeving loopt op dit vlak achter, waarschuwt hij: "We ervaren nu al dat de digitale ruimte, met alle gevaren van dien, ook de basisfundamenten van onze democratie en onze geestelijke gezondheid kan ondermijnen."

Studies bewijzen effectiviteit

Het is wetenschappelijk bewezen dat de aanbiedingen van “Insanely Human” werken. De resultaten van een onderzoek aan de Universiteit Leipzig tonen aan: het schoolprogramma "Gek? Nou en!" de kennis over geestelijke gezondheid bij kinderen en jongeren enorm is toegenomen, wat heeft geleid tot minder angst en vooroordelen en meer zelfvertrouwen.

Door de barrières bij de toegang tot ondersteuningssystemen te verlagen, kunnen ook de kosten voor de gezondheidszorg worden verlaagd. McKinsey en Ashoka Duitsland hebben dit onderzocht en berekenden een besparingspotentieel van 80 miljoen euro voor elk procentpunt van zieke leerlingen die na deelname aan het programma vroegtijdig hulp zochten in een leerjaar.

“Incredibly Human” heeft talloze prijzen gewonnen, waarvan de laatste afgelopen herfst de eerste prijs won bij de “Springer Charity Award” . Prijzen als deze zijn belangrijk om de bekendheid van de aangeboden diensten te vergroten. Naast de overheidsfinanciering vormen donaties namelijk de belangrijkste inkomstenbron van de vereniging, waarmee zij haar werk in de toekomst kan voortzetten.

Dr. Manuela Richter-Werling, die in 2023 zelfs het Bundesverdienstkreuz ontving, ging in 2024 met pensioen als bestuurder, maar blijft wel aan de vereniging verbonden als strategisch adviseur. “Insanely Human” bestaat 25 jaar en bevindt zich midden in een generatiewisseling.

"De grootste motivatie voor mij was altijd de feedback van jongeren die zeiden: Ze moeten naar alle schoolklassen in heel Duitsland", herinnert de oprichter zich. "Ik ben daar heel erg trots op; het heeft ons altijd vooruit geholpen. En ik denk dat het de moeite waard is."